KAMP WESTERBORK

De bouw

Vooral na de kristalnacht op 9 november 1938, kwam een grote stroom vluchtelingen naar ons land.

Tot aan het begin van de oorlog werden 10.000 Duitse vluchtelingen toegelaten. De Nederlandse regering was niet van plan voor de opvang van deze mensen geld uit te geven. De vluchtelingen gingen van kamp naar kamp, hun koffers moesten constant gepakt staan. De regering zag in dat het zo niet langer kon en meende de oplossing te zien in de bouw van een centraal vluchtelingenkamp op de Veluwe. Er kwamen protesten van omwonenden, maar doorslaggevend was die van koningin Wilhelmina. Haar secretaris liet minister van Binnenlandse Zaken weten dat een vluchtelingenkamp dicht bij paleis ‘t Loo de Koninklijke goedkeuring niet kon wegdragen. Het kabinet richtte vervolgens de blik op Drenthe, waar bij Westerbork een flinke lap grond lag. Eenzaam en leeg. Ideaal voor het een vluchtelingenkamp.

De Joodse Gemeenschap wou ook niet dat het vluchtelingenkamp in Drenthe zou liggen. Terwijl zij wel voor de kosten moest opdraaien. Onder de groep van Joodse vluchtelingen die naar Palestina wilden afreizen was er zeker enthousiasme voor dit kamp in de wildernis.

Het perspectief van een nieuw te bouwen dorp met mogelijkheden voor akker- en tuinbouw deed het beste vermoeden. Er zouden plannen bestaan om binnen het kamp het verschil tussen legaal en illegaal weg te halen.  In augustus 1939 begonnen arbeiders met de bouw van de barakken. Op 9 oktober 1939 kwamen de eerste Joodse vluchtelingen in het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork aan.

De eerste bewoners

De eerste bewoners moesten meteen aan het werk. De barakken stonden er, maar de inrichting moest nog  gebeuren.

Vanuit de boerderij Schattenberg zou nieuw land worden ontgonnen. Wie dat zware werk niet gewend was, voelde aan zijn rug, armen en handen wat het was om de heidegrond met een schop om te spitten. Het graven was nodig om een goed lopend gemengd bedrijf van de grond te krijgen, dat het hele kamp zou kunnen betalen.

Door de geïsoleerde ligging van het kamp waren de bewoners vooral op elkaar aangewezen. Op 9 oktober 1939 kwamen 22 vluchtelingen. Eind januari 1940 waren dat er 167. Eind april telde Westerbork al 749 vluchtelingen. Van alle beloften over scholing en ontspanning was maar weinig terechtgekomen. Steeds meer ervoeren de bewoners hun onderkomen als een concentratiekamp. De onrust over wat de Duitse nazi’s van plan waren, groeide. Met angstige ogen keken ze naar de kaart zagen dat Westerbork niet ver van Duitsland lag.

Begin WOII

Op hun verzoek was al eerder een evacuatieplan opgesteld. In geval van een invasie zouden ze via Zeeland naar Engeland worden gebracht. De vluchtelingen vertrokken per trein, maar verder dan Zwolle kwamen ze niet: de IJsselbrug was opgeblazen. De alternatieve route via de Afsluitdijk eindigde in Leeuwarden, waar de vluchtelingen bij gezinnen werden opgevangen. 

De Nederlandse autoriteiten besloten  na de mislukte evacuatie alle Joodse vluchtelingen in Westerbork onder te brengen.

1940-1942

Nadat de Joodse vluchtelingen waren teruggekeerd in het kamp in Westerbork, werden de richtlijnen strenger. De discipline werd aangehaald. Onder leiding van de nieuwe commandant  J. Schol werd de bewaking serieus aangepakt. In plaats van een paar rijksveldwachters hield een detachement van vijftien marechaussees nu toezicht.

’s Morgens en 's middags werd er appèl gehouden en de fietsen werden verboden.

Hier stond tegenover dat er serieus werk van het onderwijs werd gemaakt. De kinderen moesten tot hun negentiende en later tot hun veertiende naar school. Er kwamen zogeheten dienstgroepen voor allerlei werkzaamheden en elke barak kreeg een eigen barakleider. Commandant Schol legde de basis voor een kamporganisatie die door de Duitsers werd overgenomen. De anti-Duitse commandant Schol dacht dat een perfecte organisatie de beste remedie was om de Duitsers buiten de deur te houden. En hoewel Schol zijn regime verscherpte, trad hij niet onmenselijk op. 

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden hadden besloten, had dat gevolgen voor het kamp. Het kamp werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Hoewel commandant Schol tot januari 1943 aanbleef, nam de bevelhebber van de Sicherheitspolizei (SD) de taak van de Nederlandse kampleiding over.

 

 

 

Na de overname van het kamp kwamen er prikkeldraadomheiningen, zeven wachttorens en een compagnie SS-Wachbataillon. 

In de dagelijkse gang van zaken greep deze absolute heerser nauwelijks in. Zijn voornaamste zorg was het voldoen aan het wekelijks te leveren aantal Joden. De organisatie daartoe liet hij over aan gevangenen. Reeds in de tijd van het vluchtelingenkamp was er een kamporganisatie opgezet door de Duitse Joden. Velen van hen hadden in Duitse concentratiekampen gezeten en wisten dat de omstandigheden in een kamp beter waren als men zelf de zaken zoveel mogelijk probeerde te regelen in plaats van het aan de nazi's over te laten. In de tijd van het doorgangskamp bleven zij de overhand houden in de kamporganisatie. Als vorst binnen het kamp functioneerde Schlesinger.

Zolang de Joodse kampstaf zich hield aan het door Gemmeker doorgegeven aantal te deporteren mensen was zijn macht over de medegevangenen totaal. Hierdoor en door hun soms verkwistende en stuitende leefwijze waren de leiders weinig geliefd en veelal gehaat. Zij waren in staat anderen in bescherming te nemen. Er was een grote mate van afstand tussen zij die een functie hadden en de massa.